Xây dựng hệ thống bán hàng và marketing cho doanh nghiệp khởi nghiệp

http://vhtttamky.com.vn/news/kinh-te-xa-hoi/tam-ky-hoi-thao-khoi-nghiep-sales-marketing-2272.html

Ra biển lớn hay là chết. Kỳ 2: Indo - Người khổng lồ thức giấc!

Ra biển lớn hay là chết. Kỳ 2: Indo - Người khổng lồ thức giấc!

MINH BUII·THỨ TƯ, 13 THÁNG 12, 2017·THỜI GIAN ĐỌC: 23 PHÚT

Go SEA or go home: Indonesia vs Việt Nam - Hay tại sao Việt Nam là một dân tộc phòng thủ!

Kỳ 1: Thái Lan vs Việt Nam

Tổng quan

Lần đầu tiên tôi đến Indonesia là khoảng 6 năm về trước năm 2011. Mục tiêu chính là thăm Jakarta và Bali, hai thành phố quan trọng nhất của Indo. Mục đích là hoàn thành "Hành trình Đông Nam Á", và cũng có góc nhìn về đất nước và thị trường lớn nhất ĐNA.

Thật ra lúc đầu tôi cũng chưa thực sự nhìn thấy kinh tế vĩ mô hay tiềm năng của Indo theo góc nhìn của các nhà chuyên môn. Tôi chỉ thích vì họ thân thiện, có nhiều văn hoá đa dạng mà tôi lại thích tìm hiểu khác biệt văn hoá. Rồi sau đó mới thấy dân số Indo lúc đó 250 triệu bằng 1/5 dân số Ấn Độ, mà GDP 893 tỉ lại gần bằng phân nửa GDP Ấn 1823$ tỉ đô, chứng tỏ kinh tế Indo hiệu quả hơn. Và lúc đó startup ở Ấn đang rất hot mà hầu như không mấy ai nhắc đến startup ở Indo. Mà hai nước lại có những yếu tố tương tự như đa tôn giáo, sắc tộc và ngôn ngữ. Indo là nước thứ tư đông dân nhất thế giới, (sau TQ, Ấn Độ, Mỹ).

Indo là một nước độc đáo với nhiều điểm khác biệt bên trong khu vực ĐNA vốn đã đa dạng. Nếu như Thái Lan là một đất nước đa dạng vì có rất nhiều người nước ngoài sinh sống, thì Indo đa dạng vì bản thân họ đã có khá nhiều dân tộc, hơn 300 nhóm. Nhóm chính là Javanese khoảng 100 triệu người tập trung phần lớn ở đảo Java. Rồi có nhiều nhóm nhỏ như Sundanese đông thứ hai với 40 triệu người, rồi Malay, Balinese ở Bali, Madurese...

Điều độc đáo thứ hai đất nước này là tôn giáo. Đạo Hồi chiếm đa số (87%) đồng thời là quốc giáo, nghĩa là pháp luật dựa trên nền tảng các quy định của đạo Hồi. (Đính chính đạo Hồi không phải là quốc giáo vì Indo có 6 tôn giáo chính thức. Cám ơn bạn @Huyền Linh đã góp ý. Tuy nhiên thực tế diễn ra thì đạo Hồi vẫn là đạo chính thức: tổng thống phải là người đạo Hồi, một số quy định của nhiều tổ chức cũng liên quan đạo Hồi) Dù đạo Hồi ở Indo không quá nghiêm khắc như ở một số nước Hồi giáo khác. Kế đến là Thiên chúa giáo rồi Phật giáo. Indo là nước Hồi giáo lớn nhất thế giới. Điều thú vị là Borobodur, di tích Phật giáo lớn nhất thế giới lại nằm bên trong đất nước này. Nếu ngược dòng thời gian thì Phật giáo có trước ở Indo, mãi đến thế kỷ 14 đạo Hồi mới du nhập vào.

Điều độc đáo thứ ba của Indo là đảo. Đây có thể gọi họ là quốc gia Vạn đảo với hơn 17.000 đảo lớn nhỏ. Số đảo này tập trung thành năm nhóm đảo chính Java (Jakarta), Sumatra (gần Sing và khi có cháy rừng thì khói bụi bị thổi sang Sing), Kalimantan, Sulawesi, New Guinea có chiều ngang trải dài rộng hơn cả châu Âu.

Kinh tế

Link đến biểu đồ tăng trưởng kinh tế của Indonesia từ 1955 - 2015 Rất nên xem vì bạn sẽ dễ liên tưởng đến nội dung tôi sắp nói sau đây.

Sau đó có hơn 50 năm từ 1945 đến 1998 dưới quyền của hai nhà độc tài Sukarno và Suharto. Đồng thời do Indo là nước Hồi giáo, chính vì vậy mà truyền thông quốc tế không có nhiều thông tin về Indo hoặc không quan tâm nhiều, kể cả khách du lịch quốc tế đến Indo cũng rất hạn chế. Đó là lý do tại sao hầu hết mọi người không quan tâm về Indo đến khi họ có những startup khủng của khu vực như Tokopedia, Traveloka, Go-Jek, Bukalapak nhận đầu tư lên đến hàng tỉ đô từ những nhà đầu tư nổi tiếng SoftBank, Sequoia, Alibaba, Tencent.

Hiện tại GDP Indo 932 tỉ đô đứng thứ 16 thế giới. Nhưng GDP PPP theo sức mua lên đến 3031 tỉ USD và đứng thứ 7 toàn cầu. Theo Forbes 2016 Indonesia có 32 tỉ phú đô la với tài sản từ 1 đến 17 tỉ. Credit Suisse dự báo Indo sẽ có 151.000 triệu phú đô la vào năm 2020, năm 2015 họ có 98.000 triệu phú.

Dĩ nhiên với Indo tất cả không chỉ có màu hồng, hiện tại họ cũng đang đối mặt với một số vấn đề. Xem thêm bài Bloomberg: Asia's Newest Trillion-Dollar Economy Faces Bittersweet Win

Dự báo: theo một nghiên cứu của McKinsey: Indonesia's Economy to Surpass Germany, UK by 2030, và đang trên con đường trở thành nền kinh tế lớn thứ 7 thế giới. PricewaterhouseCoopers cũng dự đoán : Indonesia will become the world 5th largest economy in 2030 with GDP $5.424 trillion chỉ sau Japan, India, USA, China.

Lịch sử - Con người

Như đã nhắc ở bài trước Việt Nam vs Thái Lan. Nếu như người Thái trái ngược với người Việt về mặt tính cách thì người Indo có vẻ gần giống hơn một chút. Dù người Việt vẫn siêng hơn và người Indo tà tà. Nếu như người Thái giao tiếp hay lòng vòng ngoại giao khéo léo, nhiều lúc không thể biết họ nghĩ gì trong đầu, thì người Indo tương đối thẳng thắn cởi mở hơn. Vì thế với người Việt chắc người Indo dễ hiểu hơn trong khi tương tác.

Điều này có thể do người Indo chịu ảnh hưởng văn hoá từ thời thuộc địa Hà Lan, người Hà Lan thuộc nhóm thẳng thắn nhất châu Âu. Indo có hơn 200 năm phát triển dưới sự cai trị của người Hà Lan từ 1670 đến 1900. Trong khi Thái Lan hình thành từ một số nhóm người gồm địa phương, Hoa, Ấn và người nước ngoài sau này. Tất cả đều là người lạ với nhau nên họ giao tiếp dè dặt và tránh truyền thông thẳng thắn trực tiếp.

Nhóm thiểu số đặc biệt nhưng đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Indo là nhóm gốc Hoa, tương tự như vai trò nhóm gốc Hoa ở Thái Lan. Chỉ khác là ở Thái nhóm gốc Hoa khá đông đến 15% dân số. Một vài thống kê cho thấy nhóm gốc Hoa sở hữu đến 70% tài sản trên thị trường chứng khoán Indo, dù chỉ chiếm 1% dân số. Về hai nhóm quản lý và thực hiện ở Indo khá giống ở Thái.

Nếu như người Thái hơi khoa trương và quan tâm đến "sĩ diện" rất thì người Indo khiêm tốn và bình dị hơn. Hầu hết nhóm quản lý, kinh doanh và startup tôi gặp đều là người gốc Hoa. Chắc là mấy chục năm dưới thời hai ông độc tài, nên phải cẩn thận tránh làm phật ý họ. Một lý do nữa là người gốc Hoa ở Indo phải chịu kỳ thị cao hơn nhiều với người gốc Hoa ở Thái. Họ từng chịu hai vụ thảm sát những năm 60 và 90, bị giết hàng ngàn người, mất sạch tài sản và người thân. Nên họ phải hạn chế show off và che giấu tài sản cũng như lai lịch của mình.

So với cả người Thái và Indo thì người Việt là "hung hăng" (aggressive) hơn, ngược lại được cái năng động chăm chỉ và thẳng thắn hơn trong công việc. Dĩ nhiên là nói về đám đông còn nhóm cao cấp chắc không khác nhau mấy.

Làm việc với người Indo như thế nào? Chắc là phải nghiên cứu nhiều, đây là một ví dụ từ bài tôi chat một cựu giám đốc Yahoo Đông Nam Á: " BeMyGuest New CCO Graham Hills on How to work with Indonesian – get deals done in Asia".

Dân tộc chinh phạt và dân tộc phòng thủ

Lịch sử Indo có một điểm khá khác biệt với lịch sử VN là, họ là dân tộc đi khai phá, chinh phạt từ thời đại Hindu Majapahit. Đế chế Majapahit với đại tướng Gajah Mada đi xâm chiếm và sở hữu khá nhiều vùng đất ngày nay là một phần của Malaysia, Singapore, Thái Lan, Brunei và cả Philippines. May không có VN, chắc họ cũng ngán người Việt thời xưa. Ngoài ra thời Phật giáo và Hồi giáo Indo cũng là một nước có tầm ảnh hưởng lớn trong ĐNA từ xưa.

Trong khi đó lịch sử VN chỉ có duy nhất một lần vua Quang Trung đi tấn công chiếm được hai tỉnh của TQ trong một thời gian ngắn (Đính chính: Lý Thường Kiệt đánh Tống mới là chính. Cám ơn Thành Nguyễn và Hoa Pham Anh đã góp ý ). Còn lại hầu hết dù có hào hùng cũng chỉ là dân tộc phòng thủ trên sân nhà. Dĩ nhiên không cần kể đến việc bắt nạt mấy nước bé tí như Chămpa thời xưa, Campuchia vài chục năm trước. Ngay cả việc thắng quân Mông Cổ cũng có một cơ số các nước đã làm được chứ không chỉ VN.

Ngành du lịch trong và ngoài nước

6 năm trước khi tôi đến Indo, lúc đó họ có khoảng 7.6 triệu du khách nước ngoài, VN đón 6 triệu. Năm 2016 họ đón 11.5 triệu lượt khách. VN đón khoảng 10 triệu. Năm 2014 ngành công nghiệp không khói tạo ra 80 tỉ đô trong GDP của Indo. Và đóng vai trò lớn hơn ngành công nghiệp ô tô, giáo dục, ngân hàng/tài chinh, bán lẻ, sản xuất hoá chất. Năm 2016 đóng góp 11% GDP.

Hiện tại tuy VN cũng mở cửa miễn visa cho một số nước châu Âu, tuy nhiên Indonesia vừa qua miễn visa 30 ngày đồng loạt cho 169 nước và đưa công nghiệp du lịch thành một trong những ngành trọng điểm của quốc gia. Việc này không những giúp ngành công nghiệp du lịch phát triển mạnh mà còn giúp đầu tư vào Indonesia và tech/startup tăng mạnh do business traveler có thể di chuyển dễ dàng hơn nhiều so với lúc trước. Nếu VN có một đối thủ ngang tầm tại thời điểm này thì đó chính là Indo.

Nên sắp tới ngoài Thái Lan, Singapore và Malaysia vốn đã quá mạnh, du khách sẽ tập trung sự chú ý vào Indonesia rất nhiều. Cùng với sự đa dạng về văn hoá, sắc tộc và địa hình phong cảnh, công nghiệp du lịch ở Indo sẽ phát triển rất nhanh. Đây cũng là một mảng sẽ có những thị trường ngách để phát triển. Thông tin chi tiết hơn có thể xem tại World Tourism & Travel Council Report about Indonesia

Startup - Thương mại điện tử

Lịch sử nhắc đến ở trên có thể lý giải điều tương tự trong giới startup ngày nay. Các công ty VN phòng thủ rất mạnh trong nước nhưng không có ảnh hưởng gì ở khu vực. Lazada hầu như bá chủ và chiếm hơn 50% thị phần ở 4 nước Thái, Sing, Mã, Phi trong khi họ gặp những đối thủ đeo bám quyết liệt và đấu tay đôi ở thị trường Indo (Tokopedia, Bukalapak), VN (Thegioididong, Tiki, Sendo). Trong khi đó Traveloka đang đánh chiếm ráo riết ở Thái, VN, Malay, Phi. Go-Jek cũng lăm le mở sang Phi và SEA trong sớm chiều. Quá khứ có thể nói đôi điều về tương lai, đúng không các bạn?!

Ah, lần đầu đến Indo tôi có tranh thủ viết một bài Tại sao startup nên đến Bali để học... lướt sóng? Tuy là 6 năm rồi nhưng còn sát thực tế hay không? Tuỳ bạn nhận xét.

Các thành phố lớn

Các thành phố đông dân nhất lần lượt là:

1.      Jakarta (tổng West, South, North, Central lên đến khoảng 18 triệu)

2.      Surabaya: 3 triệu

3.      Bandung: 2.5 triệu

4.      Medan

5.      Bekasi

Các startup ở Indo tận dụng khá hiệu quả đặc thù địa lý của Indo để phát triển thị trường chứ không sao chép mô hình các tập đoàn toàn cầu. Chẳng hạn do Indo có rất nhiều đảo lớn nên các tuyến bay nội địa dày đặc với số lượng lớn. Traveloka bắt đầu như một site so sánh giá vé máy bay. Jakarta nổi tiếng kẹt xe, xe ôm là phương tiện linh hoạt và có thể di chuyển nhanh nhất, vì vậy Go-Jek ra đời để làm Uber cho xe ôm. Lúc đầu họ không làm Uber xe hơi như Grab. Tiket chiếm thị trường bán vé xe lửa liên tỉnh khi vé máy bay còn đắt. Xem bài tôi phỏng vấn Founder Traveloka bốn năm trước khi họ còn là một startup nhỏ "The story behind Traveloka's pivot from metasearch to OTA"

Hệ sinh thái khởi nghiệp

Founder & Startup

Giống với giới founder ở Thái, founder ở Indo hầu hết đều là con nhà giàu với gốc Hoa và kinh doanh. Thường họ học trường tốt ở nước ngoài, sau đó làm ở Mỹ hoặc về nước làm cho các tập đoàn đa quốc gia, công ty tư vấn toàn cầu(Traveloka, Go-Jek, Tiket, BerryBenka, Bilna, MatahariMall..). Cũng có một vài trường hợp đặc biệt như Founder Tokopedia, Kaskus chỉ học trong nước và chưa hề làm cho tập đoàn lớn. Tuy nhiên các dự án của họ thường gắn với khả năng phát triển cộng đồng trong một thời gian dài, ít nhất 6-8 năm và khó scale fast như các startup nhóm đầu trong 3-5 năm.

Nếu như người Thái mạnh về mỹ thuật, thiết kế, quảng cáo và người Việt thiên về công nghệ, khoa học tự nhiên thì người Indo khá cân bằng với cả hai nhóm. Nếu bạn lên Bandung sẽ thấy một số toà nhà thiết kế khá đẹp, và hiện đại, chẳng hạn như Bandung Institute of Technology (ITB), có thể chịu ảnh hưởng của thiết kế Hà Lan do họ từng đóng đô ở đây. Nếu đến Yogiakarta bạn sẽ thấy rất nhiều graffiti trên đường phố. Nếu đến Bali bạn sẽ rất muốn mua những sản phẩm thủ công mỹ nghệ hand-made rất đẹp.

Tuy nhiên mức độ tinh tế của nghệ thuật và thiết kế của Indo hơi kém người Thái, về tech thì thua người Việt một chút. Đội tech chính của Go-Jek ở Ấn và Sing. Khá nhiều startup của Indo gặp khó khăn khi tuyển lập trình viên giỏi. Hiện giờ những cty lớn của họ phải setup đội R&D ở Ấn, Sing, TQ. Nếu các startup muốn tuyển người ở Indo, có thể tham khảo: "How to recruit digital talents in Indonesia"

Các tập đoàn gia đình

Hệ sinh thái khởi nghiệp hay Startup Ecosystem của Indo có một đặc thù độc đáo và tầm nhìn xa hơn cả người Thái là các tập đoàn gia đình. Nếu như ở Thái hầu hết quỹ và incubator do các telco và các ngân hàng lớn thành lập thì ở Indo, vai trò của các tập đoàn gia đình rất nổi bật trong mảng startup và công nghệ cao.

Djarum Group, công ty gia đình lớn nhất Indo, bắt đầu bằng việc kinh doanh thuốc lá (Ở Indo thuốc lá rất phổ biến do đạo Hồi không cho uống rượu bia chất cồn), có GDP Ventures. GDP được thành lập vào 2010, một năm trước khi tôi đến Indo. Và được lãnh đạo bởi Martin Hartono, con trai ông chủ Djarum. GDP mua đứt Kaskus - cộng đồng online với 7 triệu members, website nội địa lớn nhất thời điểm đó. Ngoài ra GDP cũng sở hữu Blibli, top 10 website TMĐT của Indo, mới mua lại site travel Tiket, nắm cổ phần chi phối của tờ tin startup DailySocial và hàng loạt startup khác. Chưa kể đến nhánh kinh doanh truyền thống của nhà Djarum, họ sở hữu kha khá cổ phần trong BCA, một trong vài ngân hàng hàng đầu với hệ thống thanh toán online cũng rất tốt.

Kế đến là Lippo Group. Tương tự như VinGroup hay Thegioididong ở VN, Lippo sở hữu hệ thống siêu thị lớn nhất MatahariMall. Tuy nhiên trong mảng startup và ecommerce, Lippo Group có những bước đột phá táo bạo. Họ đầu tư 500 triệu đô vào MatahariMall online, lập ra quỹ đầu tư Venturaa 150 triệu cho thị trường ĐNA, mời những nhân vật tiếng tăm trong giới như Rudy Ramawy - CEO Google Indonesia, Stephan Jung - co-founder Rocket Internet/Lazada Đông Nam Á làm General Partner. Đồng thời họ còn nắm tờ báo tiếng Anh hàng đầu The Jakarta Globe và chuỗi bệnh viện, trường đại học. Xem bài về MatahariMall: "MatahariMall.com CEO on How to go big and scale fast in Indonesian market".

Sau đó là Sinar Mas Group, tập đoàn này bắt đầu kinh doanh trong các lĩnh vực giấy, nông nghiệp, bất động sản, rồi mở rộng ra dịch vụ tài chính,... Rồi họ lập ra Sinar Mas Digital Ventures đầu tư vào một số startup như aCommerce Thái Lan, FemailDaily, HappyFresh...

Ngoài những tập đoàn gia đình trên, còn ít nhất 5-7 gia đình khác cũng tham gia đầu tư và mua lại rất tích cực các startup. Điều này làm tôi thật sự bị ấn tượng và ngạc nhiên với tầm nhìn của họ. Vì nguồn gốc của họ rất truyền thống (bất động sản, giấy, nông nghiệp, thuốc lá...) không khác gì các tập đoàn ở VN.

Quỹ đầu tư - Incubator

Bên cạnh Venturra của nhà Lippo ở trên, VC nặng ký nhất của Indo là East Ventures. Quỹ này có "Midas Touch" và đầu tư vào hầu hết các startup tốt nhất của Indo, trong đó có 2/4 unicorn: Traveloka, Tokopedia. Ngoài ra họ còn đầu tư ở các thị trường ĐNA và Nhật, Mỹ. East Ventures cũng đầu tư vào các tờ tin công nghệ DailySocial của Indo và TechinAsia ở Sing. Số lượng Accelerator và Incubator ở Indo có lẽ phải đếm rất lâu với trên 20 đơn vị.

Các ngân hàng hàng đầu như BCA, Mandiri đều lập ra các quỹ đầu tư mạo hiểm cho startup và đặc biệt fintech startup. Ba telco lớn nhất của Indo: Telkom, Indosat, XL Axiata cũng thành lập các quỹ từ hai chục đến hai trăm triệu đô để đầu tư vào các startup.

Ngoài ra chính phủ Indonesia cũng rất quan tâm đến việc hỗ trợ phát triển startup như một định hướng phát triển kinh tế và việc làm. Họ lên kế hoạch "Nuôi trồng 1000 startup đến năm 2020" có tổng giá trị 10 tỉ đô. Năm ngoái tổng thống Jokowi khi đi Mỹ cũng định đưa 5 founder ảnh hưởng lớn nhất đi cùng "Jokowi on a ‘startup mission’ in first official US visit". Dù sau đó trip bị cancel vì lý do cháy rừng.

Các tập đoàn truyền thông

Emtek, một trong những tập đoàn truyền thông và công nghệ thông tin lớn nhất Indo. Emtek được biết đến như nhà đầu tư chính của unicorn mới nhất Bukalapak, sàn giao dịch TMĐT bám sát nút Lazada Indo và Tokopedia.

Kompas Gramedia Group Kompas Gramedia, tập đoàn truyền thông lớn nhất Indo với hệ thống báo chí, radio, truyền hình. Sau đó họ đầu tư mở chuỗi nhà sách, một loạt thương hiệu khách sạn: Amaris, Santika, Anvaya.... khá thành công. Tôi đã từng thử ở hai khách sạn trong chuỗi này ở Bandung, Bogor và thấy họ quản lý rất ổn với hệ thống nhận diện thương hiệu rõ ràng cho từng thương hiệu nhánh.

Truyền thông khu vực

Di nhiên ngoài việc hút hết tiền đầu tư ở ĐNA, các startup ở Indo còn thu hút và lấy hết thị phần truyền thông của các tờ tin công nghệ hàng đầu châu Á như e27 và TechinAsia, hay TechCrunch, Forbes Asia.

-------

Nếu bạn có ý kiến gì khác về Indo, người Indo, etc vui lòng comment. Tôi sẽ update ý kiến của bạn vào bài viết.

Đọc xong chắc các bạn thấy sao các nước ngay trong khu vực đã phát triển mạnh như vậy, vậy lấy gì để VN cạnh tranh và vươn tầm hàng đầu khu vực Đông Nam Á? Đừng quá bi quan. Xin mời xem hồi sau sẽ rõ!

Kỳ 1: Thái Lan vs Việt Nam

Kỳ tới: 5 lợi thế cạnh tranh của VN để “go SEA”

PS:

- Nếu bạn muốn đọc bài trên web với nhiều link/ hình ảnh tham khảo đẹp hơn hơn: https://goo.gl/n4xwA4

- Các bạn trẻ nào có thể giúp dịch bản này sang tiếng Anh? please inbox - sẽ hậu tạ!

- Nếu bạn muốn nhận thông tin liên quan đến thị trường tech - startup Indo và tin behind the scene, vui lòng đăng ký form này.

NGHỆ THUẬT KHEN THƯỞNG VÀ SỞ THÍCH CỦA NHÂN VIÊN

NGHỆ THUẬT KHEN THƯỞNG VÀ SỞ THÍCH CỦA NHÂN VIÊN
#Nguyenbaoquoc #nsv_nghethuatkhenthuong
Thời gian gần đây tôi có dịp nói chuyện với nhiều giám đốc, GM, Quản lý của nhiều doanh nghiệp và có một thực trạng chung là nhiều anh chị than phiền càng ngày càng có nhiều nhân sự chủ chốt, nhân viên xuất sắc rời bỏ doanh nghiệp (có người thì tìm nơi khác, có người về làm riêng....). Ngày hôm trước, nói chuyện với đám bạn đã ra trường cách đây 5 năm, khá nhiều bạn đang giữ những vị trí quan trọng của công ty (Trưởng phòng kỹ thuật, phó quản đốc sản xuất, trưởng nhóm bảo trì thiết bị....) lương từ 10-13 triệu/tháng mà cũng nghỉ việc, chạy về đầu quân cho doanh nghiệp khác và chấp nhận ở mức lương 7-8 triệu/tháng.
Tôi: Điều gì khiến tụi mầy quyết định như vậy, tao thấy chỗ cũ làm sếp, lương cao, khối người mơ được vào sao tụi bây ko làm, lại bỏ đi mơ mộng đâu đây
Bạn: Ở trong chăn mới biết chăn có rận. Người ngoài mơ ước mà người trong khóc ròng mày ơi.
Tôi: là sao, chưa có hiểu ?
Bạn: Đồng ý là lương có cao thiệt, nhưng ngoài cái đó ra thì chẳng có gì khác, tao cảm giác như mình càng làm thì lại càng ko tìm thấy mình trong môi trường đó, cố công làm, dốc hết sức làm nhưng có ai ghi nhận đâu, không lời khen chê, không có một cái gì động viên (chỉ chờ tới tháng lĩnh tiền), mà tau đâu cần phải làm như vậy.
Tôi: Vậy sao giờ đầu quân cho đơn vị ít lương thế/so với kinh nghiệm của mày
Bạn: ở đây người ta coi trọng tao, người ta hay hỏi ý kiến tao khi triển khai dự án này nọ, team hoàn thiện dự án thì có buổi tổ chức liên hoan ghi nhận, môi trường vui vẻ, thoáng, thoải mái lắm.....Lương ít tí cũng được, không sao, vừa làm vừa hưởng thụ cuộc sống chứ có phải trâu đâu mà cày mày (cười).
Từ thông tin tôi nhận được từ chủ doanh nghiệp, từ những chia sẽ chân tình của các thằng bạn, tôi mường tượng ra một điều, càng ngày con người ta có ý thức và nhu cầu hưởng thụ cuộc sống và muốn được ai đó công nhận bản thân hơn trước (cả trong công việc và cuộc sống). Chắc đâu đó, những ông chủ, bà chủ kia còn chưa một lần khen tặng nhân viên một lời khi họ hoàn thành tốt công việc của họ.
1. Bạn đã bao giờ khen tặng nhân viên của mình chưa ? bằng lời nói hay hành động?
2. Bạn nhận thấy cách nhân viên bạn thể hiện tình cảm ntn khi nhận lời khen
3. Lời khen của bạn có đúng lúc và kịp thời
4. Bạn khen nhân viên bằng tinh thần hay hiện vật.
Hãy chia sẽ cho tôi và cộng đồng về bài học của bạn về nghệ thuật khen thưởng nhân viên mà bạn từng áp dụng và để lại cho bạn ấn tượng sâu sắc nhất.

Marketing, PR và Quảng cáo – Những điểm khác biệt

Tiếp thị ( Marketing), Quan hệ công chúng (PR) cùng quảng cáo (Advertising) là ba ngành học có khá nhiều điểm tương đồng và thường dễ bị nhầm lẫn.

Dù đều có chung một mục đích giúp doanh nghiệp/tổ chức/cá nhân quảng bá sản phẩm/dịch vụ/thương hiệu nhằm thu lại một giá trị nào đó; nhưng Marketing, PR và quảng cáo có những điểm khác biệt quan trọng. Và trước khi đi vào các điểm khác biệt này, hãy bắt đầu bằng những định nghĩa cơ bản của ba ngành học này.

Marketing là gì?

Định nghĩa: Theo Philip Kotler – cha đẻ của Marketing hiện đại thì Marketing là một thuật ngữ rộng để đại diện cho tất cả những nỗ lực và hoạt động khác nhau mà các doanh nghiệp/tổ chức/cá nhân thực hiện nhằm tạo dựng các giá trị từ khách hàng và mối quan hệ thân thiết với khách hàng với mục đích thu về giá trị lợi ích cho doanh nghiệp/tổ chức/các nhân từ những giá trị đã được tạo ra.”

Marketing không chỉ được hiểu như một hoạt động đơn lẻ mà nó là cả một quá trình phức tạp với nhiều hoạt động khác nhau như: nghiên cứu, phân tích, lên kế hoạch, chiến lược, phân bổ ngân sách, đo đạc, thống kê, tối ưu.… trong đó bao gồm cả Quảng cáo cùng PR.

Quảng cáo là gì?

Định nghĩa: Quảng cáo là những hình thức truyền thông không trực tiếp, được thực hiện thông qua những phương tiện truyền tin phải trả tiền và xác định rõ nguồn kinh phí. Nó được tạo ra để thu hút sự chú ý của các đối tượng khách hàng.

Nếu Marketing là cả một quá trình phức tạp thì quảng cáo giống như một hoạt động đơn lẻ trong quá trình Marketing có nhiệm vụ tác động vào thói quen của khách hàng và biến họ trở thành người mua hàng. Hoạt động đơn lẻ đó có thể là treo một tấm biển quảng cáo thông thường; mua quảng cáo từ các kênh mạng xã hội nhưFacebook; hay thậm chí là quảng cáo trên cáo kênh radio địa phương; báo chí…

PR là gì?

Định nghĩa: PR ( Quan hệ công chúng ) là cách thức mà tổ chức/ doanh nghiệp/cá nhân quản lý hình ảnh của mình trong mắt công chúng thông qua một tiếng nói thứ 3.

Tiếng nói thứ 3 này có thể đến từ các phương tiện truyền thông Quảng cáo như: báo chí, mạng xã hội, người ảnh hưởng… Tuy nhiên, thay vì tập trung vào mục tiêu bán sản phẩm như Quảng cáo thì PR lại là hoạt động giúp cho một doanh nghiệp/tổ chức/cá nhân và cộng đồng gia tăng mối quan hệ tốt đẹp thông qua việc thúc đẩy danh tiếng của doanh nghiệp/tổ chức/cá nhân bằng những thông tin tích cực, thiện chí.

Hoặc, PR cũng có thể liên quan đến việc kiểm soát thiệt hại đối với một vụ bê bối hay một số tin tức gây ảnh hưởng xấu tới doanh nghiệp/ tổ chức/cá nhân. Nhìn chung, Quan hệ công chúng là một hoạt động quan trọng giúp giữ gìn và nâng cao uy tín doanh nghiệp/tổ chức/ cá nhân.

Những điểm khác biệt:

Qua các định nghĩa cơ bản ở trên, sự khác nhau giữa ba chuyên ngành này đã bắt đầu rõ ràng hơn. Tuy nhiên, hãy cùng đi vào những điểm khác biệt chính để hiểu sâu hơn về sự khác nhau này.

1. Cấu trúc

Như đã đề cập qua trong phần định nghĩa, cấu trúc là một trong những điểm khác biệt chính giữa ba ngành học. Nếu marketing là một chiếc bánh lớn được chia ra làm nhiều phần, và mỗi phần bánh đại diện cho một lĩnh vực: nghiên cứu sản phẩm, nghiên cứu thị trường, lên kế hoạch media, chiến lược bán hàng, giá sản phẩm, hậu mãi khách hàng, quan hệ cộng đồng… thì quảng cáo và PR chính là một phần trong miếng bánh lớn ấy.

Nếu bạn muốn phân biệt Marketing với những thuật ngữ có vẻ như tương tự. Hãy nhớ, Marketing là đại diện cho toàn bộ quá trình và chiến lược; những thứ còn lại chỉ là một nhiệm vụ hoặc một hoạt động đơn lẻ.

2. Mục tiêu

Mục tiêu của quảng cáo: Để thông báo, thuyết phục hoặc nhắc nhở khách hàng về thương hiệu hoặc sản phẩm của doanh nghiệp/tổ chức/cá nhân.

Mục tiêu của PR: Tạo dựng, duy trì và bảo vệ danh tiếng của doanh nghiệp/tổ chức/cá nhân, nâng cao uy tín và thể hiện một hình ảnh tích cực.

Mục tiêu của Marketing: Việc xây dựng hình ảnh đẹp của PR hay tăng tính nhận diện thương hiệu của Quảng cáo cũng chỉ để phục vụ cho mục tiêu tối thượng của Marketing: Giúp doanh nghiệp/tổ chức/cá nhân thu về các giá trị lợi ích.

3.Đối tượng tiếp nhận

Đối tượng tiếp nhận các hoạt động của ngành Quảng cáo thường sẽ là những khách hàng tiềm năng sẽ chi trả cho sản phẩm/dịch vụ. Trong khi đó, đối tượng tiếp nhận của hoạt động PR sẽ chú trọng hơn vào các cơ quan báo chí; chính phủ; những cổ đông, nhà đầu tư và các bên liên quan… mà họ không nhất thiết phải là người sẽ bỏ tiền mua sản phẩm/dịch vụ.

Marketing bao hàm cả Quảng cáo lẫn PR nên đối tượng tiếp nhận sẽ là tất cả mọi người, tùy thuộc vào từng hoạt động, nhiệm vụ cụ thể.

4. Các hoạt động

Mỗi ngành đều có những hoạt động chuyên biệt riêng.

Hoạt động Marketing:

Nghiên cứu thị trường
Quảng cáo
Công khai hoặc Quan hệ công chúng
Bán hàng
Buôn bán
Phân phối

Hoạt động Quảng cáo:

Quảng cáo truyền hình
Quảng cáo trên Radio
Chiến dịch gửi email
Quảng cáo qua các biển, bảng hiệu
Quảng cáo trên website
Quảng cáo trên các trang mạng xã hội
Quảng cáo trên các kênh tìm kiếm

Hoạt động PR:

Thông cáo báo chí
Sự kiện kinh doanh hoặc cộng đồng
Nói chuyện
Quan hệ truyền thông
Tài trợ và hợp tác.

5. Phong cách

Quảng cáo thường đặt nặng việc tự giới thiệu về bản thân qua việc đầu tư xây dựng các nội dung, hình ảnh chất lượng để quảng bá cho sản phẩm/dịch vụ. Còn PR lại chú trọng vào việc người khác nói gì về mình.

Một công ty tự nói về mình chắc chắn sẽ phải tốn phí nhưng nếu có định hướng PR tốt thì công ty sẽ được nhiều người cho các nhận định tốt hoàn toàn miễn phí. Nếu bạn phải trả tiền thuê những kênh truyền thông hay những người có ảnh hưởng nói tốt về sản phẩm thì đó là Quảng cáo chứ không phải PR. Còn khi bạn thấy những người hoàn toàn xa lạ khen doanh nghiệp/tổ chức/thương hiệu của mình trên các kênh truyền thông thì đó là kết quả của PR.

Và một chiến dịch Marketing đòi hỏi vừa cần đầu tư chi phí vào quảng cáo; cũng vừa cần được nhiều khách hàng, cơ quan báo chí… khen ngợi thì mới có thể thành công.

(Trich nguồn: https://andrews.edu.vn)

Tổng hợp và đánh giá chung 5 mô hình bán hàng online phổ biến tại Việt Nam

BÀI VIẾT TRÍCH TỪ NGUỒN https://netsale.asia

1/ Mô hình bán hàng online truyền thống

Đây là mô hình bán hàng online được hình thành và phát triển từ khi thương mại điện tử và bán lẻ trực tuyến bắt đầu phổ biến. Mô hình này chỉ đơn giản sử dụng kênh bán hàng online như một đầu ra khác của việc kinh doanh truyền thống. Doanh nghiệp hoặc cá nhân bán hàng vẫn phải sở hữu nguồn hàng, lưu kho và quản lý vận hành để tránh rắc rối phát sinh như hết hàng, mất hàng, hư hỏng,…

Tại Việt Nam, mô hình bán hàng online này thường được áp dụng bởi các doanh nghiệp bán lẻ và bán buôn quy mô vừa và lớn. Mô hình này thường khiến bạn tốn kém nhiều chi phí kho bãi, nhân sự,… để quản lý chặt chẽ, đảm bảo an toàn cho hàng hóa cũng như quá trình nhập hàng, xuất hàng khỏi kho thật thông suốt. Hầu hết các doanh nghiệp bán lẻ đều sở hữu những kho hàng riêng. 

Sau đó, họ phân phối cho bán lẻ offline tại điểm bán, bán buôn cho các cửa hàng tạp hóa, đại lý bán lẻ; bán lẻ trực tuyến trên các kênh thương mại điện tử như Shopee, Tiki, Lazada và bán online qua nhiều kênh khác.

Nhưng trong bối cảnh hiện tại, người bán quy mô vừa và nhỏ đã có thể áp dụng mô hình bán hàng online này nhờ vào sự chớm nở của các giải pháp logistics và chuỗi cung ứng. Những công ty này cung cấp giải pháp kho bãi, quản lý kho, vận chuyển, thu hộ,… giúp người bán sẵn sàng sở hữu sản phẩm, bán hàng đa kênh mọi lúc mọi nơi cũng như mở rộng kinh doanh dễ dàng. 

Ngoài ra, việc dễ dàng triển khai việc quảng cáo trực tuyến giúp cá nhân có thể tham gia dễ dàng vào mô hình này. Tuy nhiên, rủi ro lớn nhất cho người bán online khi triển khai mô hình này là phải đầu tư vốn khá lớn vào nguồn hàng mà không tính trước được khả năng bán hàng, dễ xảy ra tồn kho và bán lỗ.

>>>> Xem thêm: 8 cách tìm sản phẩm hot bán chạy trên kênh online

Ngoài ra, nhiều cá nhân và doanh nghiệp cũng đã tiến đến việc xây dựng thương hiệu cá nhân riêng và yêu cầu nhà cung cấp hỗ trợ đưa hình ảnh thương hiệu vào sản phẩm (Private label). 

Khi internet đã rất phổ biến và thương mại điện tử phát triển như hiện nay, mô hình private label càng được ưa chuộng, nhất là trên kênh thương mại điện tử lớn nhất toàn cầu Amazon. Người bán tại Việt Nam có thể bán sản phẩm private label trên website thương mại điện tử riêng, sàn thương mại điện tử trong và ngoài nước cũng như nhiều mô hình bán hàng online khác.

2/ Bán hàng trên sàn thương mại điện tử (TMĐT)

Mô hình bán hàng online trên kênh thương mại điện tử

Thương mại điện tử và kinh doanh online đang đầy sức hút với số lượng người dùng tham gia mua sắm ngày càng tăng. Gần 50 triệu người dùng mua hàng trên kênh TMĐT (theo Statista) là một điểm sáng cho thị trường bán hàng online tại Việt Nam.

Người bán dễ dàng đăng ký một cửa hàng trực tuyến để kinh doanh trên các nền tảng thương mại điện tử lớn. Mô hình bán hàng online này tận dụng nguồn khách hàng tiềm năng sẵn có và sự hỗ trợ lớn về quy trình vận hành, thiết kế cửa hàng, giá cả, vận chuyển, hỗ trợ khách hàng, re-marketing,… của các sàn thương mại điện tử. 

Ở thời điểm hiện tại các sàn TMĐT tại Việt Nam đang miễn phí duy trì gian hàng, miễn phí hoa hồng cùng nhiều ưu đãi cho người bán.

>>>> 5 xu hướng chi phối thương mại điện tử năm 2019

3/ Mô hình cộng tác viên bán lẻ

Để giảm rủi ro từ việc nhập hàng số lượng lớn về bán như ở mô hình thứ nhất, nhiều người bán online đã lựa chọn cách bán lại những sản phẩm từ những người nhập sỉ về và nhận tiền hoa hồng. Mô hình này thường được biết đến ở Việt Nam dưới cái tên “Mô hình cộng tác viên”. Trong mô hình này, người đứng vai trò “cộng tác viên” sẽ xử lý khâu bán hàng online giúp cho người ở khâu nhập hàng để đưa hàng ra thị trường nhanh hơn và hiệu quả hơn.

Thông thường, ở mô hình này, người “cộng tác viên” thường phải có sẵn tập khách hàng tiềm năng, sau đó mới tìm nhà bán buôn phù hợp để lấy hàng và bán đến tập khách hàng của mình. Mô hình này tương đối giống với mô hình dropship, tuy nhiên do việc người bán sỉ không đứng ở vai trò nhà cung cấp nên sẽ không xử lý được các vấn đề về hàng hoàn, đổi trả hay đa dạng hóa nguồn hàng một cách dễ dàng mà vẫn phải thông qua nhà sản xuất.

Bên cạnh đó, người làm cộng tác viên luôn luôn phải cân đo đong đếm chi phí khi bán hàng từ người bán sỉ. Nếu chi phí quảng cáo/ marketing và vận chuyển (nếu sử dụng) vượt quá số % hoa hồng của bên bán sỉ đưa cho tức là bên cộng tác viên thực chất đang lỗ cho đơn hàng đó. Đây chính là lý do vì sao mô hình này người cộng tác viên cần tối ưu rất nhiều về khả năng chạy marketing hay đàm phán giá tốt với người nhập hàng về Việt Nam.

4/ Mô hình Affiliate

Tương tự với mô hình cộng tác viên bán lẻ, mô hình bán hàng online Affiliate là hình thức quảng bá sản phẩm hoặc dịch vụ của Nhà cung cấp là các công ty có sản phẩm, dịch vụ muốn thông qua các trang mạng của các đối tác quảng bá hàng hóa, dịch vụ đến người dùng cuối cùng. 

Các Đối tác kiếm tiền online nhận được khoản hoa hồng khi người dùng ghé thăm trang mạng của Đối tác quản lý và thực hiện những hành động mà nhà cung cấp mong muốn từ người dùng cuối cùng như: Mua hàng, đăng ký sử dụng dịch vụ, điền thông tin,..

Khác với mô hình cộng tác viên, ở mô hình Affiliate, người kinh doanh online chỉ đưa thông tin bán hàng lên các kênh online khác nhau để kéo lượng truy cập về các trang sản phẩm và tối ưu luồng truy cập này để làm sao có càng nhiều người thực hiện các tác vụ trên website bán hàng càng tốt. Các tác vụ này sẽ được ghi nhận trên hệ thống Affiliate và người bán sẽ được nhận tiền hoa hồng tương ứng sau khi các tác vụ này được hoàn tất.

Lợi thế của mô hình này là không mất rủi ro về hàng hóa hay thâm chí phải thực sự bán sản phẩm, nhưng khó khăn lại nằm ở khả năng xây dựng được chuỗi traffic để tối ưu được đúng nhóm đối tượng mua hàng và tăng tỉ lệ chuyển đổi.

5/ Mô hình bán hàng online xuyên biên giới

Trong những năm vừa qua, mô hình bán hàng online xuyên biên giới đang trở nên phổ biến với giới kinh doanh online, đặc biệt là các đối tượng trong nhóm MMO (Make Money Online). Mô hình này mang đến rất nhiều lợi nhuận do sức mua và khả năng chi trả của thị trường nước ngoài lớn hơn tại Việt Nam rất nhiều.

Ngoài ra, mô hình bán hàng online ở ngước ngoài cũng rất đa dạng với nhiều hình thức bán hàng khác nhau mà trong nước chưa từng có hoặc chưa phổ biến như Dropshipping, Print-on-demand, Fulfillment by Amazon (FBA),…

Tuy nhiên, đăng ký mở gian hàng tại các sàn TMĐT quốc tế như Amazon, eBay, Magento thường gây nhiều khó khăn cho người mới bắt đầu. Hầu hết các sàn thường TMĐT toàn cầu đều thu phí đăng ký và duy trì gian hàng hoặc phí hoa hồng trên doanh thu sản phẩm cùng nhiều khoản phí phát sinh khác. 

Ngoài ra, việc thanh toán cũng là một trở ngại lớn với người bán hàng quốc tế. Làm sao để nhận tiền về Việt Nam khi bán hàng ở một nước khác luôn là mối bận tâm với người bán xuyên biên giới. Đặc biệt, nhóm này rất khó có thể chứng minh tài chính, thu nhập của mình chính xác để khai báo với cơ quan thuế nên thường bị gặp vấn đề nếu xảy ra việc truy thu thuế.

6/ Các mô hình mới đang dần được biết đến tại Việt Nam

Năm 2019 khả năng sẽ là một năm đầy biến động với TMĐT Việt Nam với sự đổ bộ của các mô hình nước ngoài để hỗ trợ người bán tiến dần đến các mô hình đã và đang được vận hành tốt trên thế giới như Print-on-demand, Fulfillment hay Dropshipping.

Trong khi mô hình Print-on-demand hay kể cả Fulfillment đã xuất hiện ở Việt Nam trong những năm qua, mô hình Dropshipping thực tế vẫn chưa thực sự xuất hiện. Thường ở Việt Nam, dropshipping hay bị hiểu nhầm sang mô hình Cộng tác viên hoặc mô hình bán hàng online xuyên biên giới. Điều này xuất phát ở việc triển khai được mô hình Dropshipping hoàn chỉnh ở Việt Nam không hề dễ dàng.

>> Xem thêm Mô hình dropshipping tại Việt Nam liệu có khả thi?

Ở mô hình Dropshiping, bạn không cần phải nhập sản phẩm mà khi có đơn hàng nhà cung cấp sẽ giao hàng cho người mua với thông tin của bạn. Nhà cung cấp ở đây đứng vai trò đảm bảo hàng hóa và cả khâu vận chuyển đến tận tay khách hàng, và các vấn đề ở giữa về hàng hoàn, đóng gói, dán nhãn tiêu chuẩn, … 

Tất cả bạn cần chỉ là quảng cáo và bán sản phẩm và chốt đơn. Khi người mua đặt hàng, đơn hàng sẽ được xử lý và vận chuyển trực tiếp từ nhà cung cấp đến tay người mua. Để thực hiện được việc này, chuỗi cung ứng từ nhà cung cấp (chủ yếu ở Trung Quốc) về đến Việt Nam phải thực sự hoàn chỉnh.

Bài 4: {Độ Founder- không độ Co-Founder}

Sự thành bại trong lập team khởi nghiệp hoàn toàn phụ thuộc vào sự thấu cảm của từng thành viên. Bạn có thể giỏi trong lĩnh vực của bạn, nhưng với một lĩnh vực hoàn toàn khác thì phải cần bình tâm xem xét lại mọi góc độ từ Kiến thức - Kinh nghiệm - Khả năng quản lý & vận hành tổ chức.

Khi tôi đi dạy cho các công ty khởi nghiệp, câu hỏi tôi đặt ra chưa bao giờ các CEO trả lời đúng "Bạn là CEO, vậy bạn đang bán cái gì ?". Gần như 90% các CEO khởi nghiệp đều tập trung vào một idea, sản phẩm chưa thành hình mà trình bày. Ngay cả cái "Tầm nhìn - Sứ mệnh - Giá trị cốt lõi" của doanh nghiệp là gì cũng rất ít bạn quan tâm và biết đến hoặc biết rất sơ sài. Vậy thì bạn cũng sơ sài như những gì bạn trình bày.

Một bản kế hoạch kinh doanh và một mô hình kinh doanh tuy chưa cần trau chút tại thời điểm khởi đầu nhưng nó cũng nên được khái quát để bạn còn biết con đường mà đi, hoặc trên đường đi có vấp váp, sửa sai thì còn có cái dựa vào mà sửa => còn đi như người mù thì càng sửa càng sai.

Việc lập team ban đầu trong khởi nghiệp là hoàn toàn cần thiết, nhưng để chọn được người đồng hành phù hợp mới giúp team vững mạnh "Phù hợp về tư cách - tư duy - khả năng thực thi". Thường thì người Founder là người đưa ra Ý TƯỞNG LỚN và các CO-FOUNDER góp ý giúp hoàn thiện trước khi bắt tay vào chiến. vậy nên, nếu các Co Founder không được "độ - giác ngộ" tường tận mọi ngóc ngách thì sẽ xảy ra mâu thuẩn và chia tay nhau.

Trước khi khởi nghiệp cùng nhau, hãy giúp "bán cái tôi" cho anh để có một team "Trường tồn hoặc vĩ đại"

..............................

Người lái đò - Nguyen Bao Quoc

Bài 6: Sự chân thành trong kinh doanh

Kinh doanh là một trò chơi đầy nghệ thuật và sự sáng tạo, ở sân chơi này nếu bạn không phải là người tạo ra luật chơi thì bạn chỉ mãi là cái bóng và chạy đua theo luật chơi của Ai đó tạo ra mà thôi .
Xã hội ngày càng phát triển, nhưng giá trị của niềm tin vào sản phẩm, doanh nghiệp, tổ chức càng mong manh, tại vì sao ?
- Có những doanh nghiệp khi tôi Coaching nó chỉ có phần xác mà lại thiếu đi hồn !
- Yếu tố thành công của bất cứ mô hình kinh doanh nào thì cũng là "Con người" nhưng các doanh chủ đôi khi lại quên mất điều này, thật tiếc ...!
- Sự Chân Thành sẽ mang bạn và doanh nghiệp bạn đi xa hơn bạn tưởng.
Cuộc nói chuyện hơn 1h đồng hồ với vị giám đốc tại một Resort 5 sao lớn nhất VN đã cho tôi nhiều bài học kinh nghiệm đáng quý. Tôi có cơ hội được cộng tác cùng anh trong gần 7 năm, anh điều hành hơn 150 người con mà anh vẫn có thời gian cho Nghệ thuật và cộng đồng.
Ấy vậy mà anh vẫn khen Tôi với những gì tôi đã và đang làm được "Không phải ai cũng làm được nghề sales, đặc biệt là trong cái xã hội rối tung như hiện nay", và anh còn nhận định "Chính sự Chân thành đã làm nên em ngày hôm nay". Rất cảm ơn anh vì điều đó, chỉ bấy nhiêu thôi cũng đủ là nguồn động lực để em tiếp tục cống hiến và cho đi.
Có thể nói anh là bậc thầy về nghệ thuật Lãnh đạo con người !
#nguyenbaoquoc #coachingsales